Een korte geschiedenis van het Chinees Paleis
Deze onverwachte constructie in het landschap, die samen met de Japanse Toren het Koninklijk Paleis van Laken omringt, is te danken aan de Franse architect Alexandre Marcel.
Geïnspireerd door gebouwen die in Parijs werden opgericht voor de Wereldtentoonstelling van 1900, werd het Chinees Paleis, samen met de nabijgelegen Japanse Toren, gebouwd aan de rand van het Koninklijk Domein van Laken, op initiatief van Koning Leopold II, om de goede betrekkingen tussen België en het Verre Oosten te benadrukken.
© Fonds Mercator
De werken begonnen in 1903 en werden voltooid in 1910, een jaar na het overlijden van Koning Leopold II. Het Chinees Paleis, ingericht door Parijse decorateurs, waaronder Georges-Louis Claude, werd in 1913 ingehuldigd en was aanvankelijk bedoeld als luxerestaurant. Het huisvestte een permanente tentoonstelling die de handel met het Verre Oosten promootte. Maar, gesloten tijdens de Eerste Wereldoorlog, kwam het vervolgens, samen met de Japanse Toren, onder toezicht van de afdeling wetenschappen en kunsten van het Koninklijk Museum voor Kunst en Geschiedenis. Samen werden de twee gebouwen de Musea van het Verre Oosten van België. Zo ontdekte het publiek in het Chinees Paleis jarenlang prachtige collecties kostbare voorwerpen die door privéverzamelaars aan de Belgische staat waren nagelaten.
De buiten- en binnenkant van het paleis, evenals de bijgebouwen en het gesneden houtwerk van de gevels, uitgevoerd in Shanghai, werden begin jaren 90 volledig gerestaureerd door de Regie der Gebouwen, onder toezicht van het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium (KIK), volgens het principe van restaureren in plaats van vervangen van de originele elementen.
Helaas en ondanks deze restauratie, werden het Chinees Paleis en de Japanse Toren in 2013 gesloten om het gebrek aan veiligheid en stabiliteit aan te pakken. Sindsdien heeft het publiek er geen toegang meer toe en zijn deze opmerkelijke gebouwen verder in verval geraakt, ondanks het feit dat op initiatief van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest in 2019 een procedure voor hun bescherming werd goedgekeurd.
In januari 2025 heeft de ministerraad van de Belgische federale regering de oprichting goedgekeurd van een vzw (vereniging zonder winstoogmerk) die belast is met de revitalisering van het gebouw, onder de naam vzw Chinees Paleis en de Landen van de Zijderoutes. Na de restauratie van het Chinees Paleis en zijn bijgebouw zal het publiek opnieuw toegang krijgen tot het gebouw, waar culturele en artistieke activiteiten zullen worden georganiseerd.
Een droom van Verre-Azië, de Japanse Toren en het Chinese Paviljoen in Laken
Door Chantal Kozyreff
In 2001 publiceerde kunsthistorica en conservator van het Museum Kunst en Geschiedenis Chantal Kozyreff een boek getiteld Een droom van Verre-Azië, de Japanse Toren en het Chinese Paviljoen in Laken, bij Uitgeverij Fonds Mercator. In drie versies (Frans, Nederlands en Engels) beschreef dit boek de geschiedenis van deze buitengewone gebouwen. Met medewerking van Natascha Langerman, Denis Laurent en Geneviève Defrance leverde Chantal Kozyreff in 177 pagina’s een zeer gedocumenteerde en prachtig geïllustreerde tekst af. Het gepubliceerde boek is helaas uitverkocht, maar Chantal Kozyreff biedt ons hier een samengevatte en bijgewerkte versie aan, tot aan de oprichting van de vzw Chinees Paleis en de Landen van de Zijderoutes. Hartelijk dank aan haar!
© Fonds Mercator
Kenmerken
en voordelen van het Chinees Paleis
Het Chinees Paleis is representatief voor een in Europa wijdverspreide mode aan het einde van de 19e eeuw voor “chinoiserieën” en “folies”, wat het historisch en cultureel zeer uniek maakt.
Er bestaan geen andere Chinese gebouwen van deze kwaliteit en uit deze periode in Europa, waardoor België een uitzonderlijk erfgoedjuweel bezit.
De kwaliteit en diversiteit van de interieurstijlen en -decoraties van het Chinees Paleis, evenals de kwaliteit van het hoofdgebouw (voormalige stallen), waarvan de ruimtes verdeeld zijn over drie niveaus, maken het mogelijk om er culturele activiteiten en evenementen van hoog niveau te organiseren. Deze mogelijkheden om de bijgebouwen van het Chinees Paleis (kiosk en voormalige stallen) te gebruiken voor culturele of evenementiële activiteiten, voegen een belangrijke troef toe aan de exploitatie ervan. Eenmaal gerestaureerd, zal het hoofdgebouw ter beschikking worden gesteld van de private en institutionele partners van de vzw Chinees Paleis en de Landen van de Zijderoute.
Symbolisch vertegenwoordigt het paleis de rijkdom van de uitwisselingen tussen Azië en het Westen, zoals blijkt uit bepaalde details van de architectuur en het interieur, waar elementen van de Lodewijk XV-, Lodewijk XVI-, Empire- of Art nouveau-stijl zich vermengen met die welke de Chinese, Japanse en Indiase architecturale en ambachtelijke tradities kenmerken.
De ligging van het paleis, aan de rand van het Koninklijk Domein van Laken en in de nabijheid van belangrijke toeristische trekpleisters (Heizel, Atomium, serres van Laken…), biedt een aanzienlijk potentieel voor toeristische aantrekkingskracht en bezoekersaantallen.
Hoewel ze niet langer institutioneel zijn, maken de banden tussen het Chinees Paleis en het Koninklijk Museum voor Kunst en Geschiedenis het mogelijk om de conservatie en openbare presentatie van een deel van zijn collecties uit het Verre Oosten op de site te overwegen, zoals het geval was vóór de sluiting in 2013.
Het park rond het Chinees Paleis, waarvan de aanplantingen dateren van de oprichting van het gebouw, biedt de gelegenheid voor wandelingen en ontspanning in een prachtig onderhouden omgeving door Leefmilieu Brussel.
© Alexander D’Hiet
Welke toekomst voor het Chinees Paleis?
Het was onaanvaardbaar om het Chinees Paleis in zo’n staat van verwaarlozing te laten. Maar om het weer tot leven te brengen, was het essentieel om het een nieuwe, duurzame en kwaliteitsvolle bestemming te geven die rekening houdt met zijn architecturale en culturele specificiteiten en zijn erfgoedstatus.
Gezien het gebrek aan financiële middelen die door de verantwoordelijke instellingen werden besteed aan het onderhoud van het Chinees Paleis en de publieke animatie ervan, garandeert een vzw het nu een mooie toekomst. De oprichting van deze vzw werd in januari 2025 goedgekeurd door de ministerraad van de Belgische federale regering.